غزل سعدی: عاشقانه یا عارفانه؟
تاریخ انتشار: ۱ اردیبهشت ۱۴۰۳ | کد خبر: ۴۰۱۶۰۷۹۷
آفتابنیوز :
همزمان با روز بزرگداشت سعدی (اول اردیبهشت) مروری داریم بر بخشهایی از مقاله سعید حمیدیان با عنوان «غزل سعدی: عاشقانه یا عارفانه؟» که در کتاب «در طریق ادب؛ از فردوسی تا نیما» منتشر شده است.
او در بخشهایی از این مقاله با طرح این پرسش که شعرهای سعدی عارفانه است یا عاشقانه نوشته است: «بسیاری بر آنند که: غزل سعدی را با عرفان و عارفانگی چه کار؟ یا نهایت لطفی که در حق سعدی میفرمایند اینکه: سعدی حقیقت را تنها در مجاز جستوجو میکند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
سعدی به تعبیری عارف آفاق است و شاعر آفاق و اهل اصالت آفاق (البته تنها در عوالم هنر).
عرفان سعدی تابع فرایند همزمان نگریستن بر آفاق و در انفس است. اهل استغراق در اسماء و صفات الهی و محو در اثبات یا طمس و انهماک نفس در وحدت و امثال اینها نیست و یا لااقل در عالم شعر نیست، به خلاف عارفان شاعر و یا متشاعری که گاهی گویی فراخنای غزل را عرصه عرضه تأملاتی پنداشتهاند که نوعاً در تنگنای چله و خلوت به هم میرسد و لاجرم غزل را از مفاهیم مجرد و مصطلحات و مفاهیم تصوف نظری و علمی انباشتهاند، در جهاننگری ذوقآگین و شوقانگیز سعدی هیچ چیز در عالم نیست که شایان تأمل و موجد وجد دل و درون نباشد.
شاید یکی از تفاوتهای غزل سعدی با غزل امثال عطار و مولانا این باشد که در غزلهای این دو، امور و احوال درونی کمتر تابع یا بازبسته مشاهده آفاقی است و به اصطلاح بدون مقدمه خارجی هم پدید میآید. (و مگر نه اینکه «الصوفی قاهر علی الاحوال»؟)، اما سعدی از آنجا که عارف نه به معنای کامل و رایج کلمه است، حالات درونیاش در غزل (دستکم آنطور که ما میبینیم) جز با مشاهده بیرون و آفاق یا مشاهده شکل مخیل زیباییهای آفاق پدید نمیآید. پس سعدی، در عالم غزلسرایی، اساسا کاری جز مشاهده صنع خدایی در محیط بیرون از خود ندارد و احوال درونی منتزع از امور آفاقی در غزل او جایی و معنایی ندارد. از همین عالم و آدم اگر زیبایی ایزدی را برداری، هیچ جز حشو و زاید برجای نمیماند: «آن است آدمی که در او حسن سیرتی/ یا لطف صورتی است، دگر حشو عالم است».
با این اوصاف آیا جای شگفتی است که در هر غزل سعدی رفتو برگشت یا ارجاعی متناوب و مداوم از صورت به معنی یا مجاز به حقیت یا آفاق به انفس و برعکس هست؟
همچنان که در عرفان دو جنبه بنیادین آفاقی و انفسی (که البته غایت جنبه آفاقی هم جنبه انفسی یعنی درون و ضمیر عارف است) وجود دارد، میتوان گفت در غزل عرفانی و عارفانه نیز به اعتبار اینکه عالم آفاق اصل قرار گیرد یا عالم انفس، دو شیوه کلی پدید میآید:
غزلی که مهمترین توجه را به آفاق بیرون دارد (سعدی و حافظ).
غزلی که بنیاد را بر نفس و عالم روح قرار میدهد (عطار و مولانا).
البته میزان این توجه نسبی است، زیرا شاعر، حتی عرفانیترین گونه آن، همواره برای تصویر و تجسیم امور معنوی، ناگزیر از بهرهگیری از امور مادی و محسوس نهایتا به میزان کموبیش است.
جالب توجه اینکه از نظر میزان اهمیتی که شاعر برای امور آفاقی و بیرونی قائل است نیز در خود شعر (غزل) همین دو گونه زاده میشود:
غزلی که شاعر برای جهات و جوانب هنری و شاعرانهاش یعنی برای جمال خود شعر به همان اندازه اصالت و اهمیت قائل است که برای متعلق توصیفات و امور و احوال آن، یعنی همان جمال بیرونی. به عبارت دیگر، شاعر، طبیعت درون شعر را هم همانقدر زیبا، ساخته و پرداخته میخواهد جلوههای جمال بیرونی را یعنی شعری هنرمندانه به تمام معنی و مگر هنر در اصل چیزی جز عینیت، بخشیدن و جان و روح بخشیدن به ایدهها و تصورات افکار است؟ به عبارت دیگر، جامه یعنی شعر نیز مثل بدن و در تناسب کامل با آن باید باشد. سعدی و حافظ در غزلسرایی مظهر رویکرد هنرمندانه به غزلند.
غزلی که مثل هر قالبی دیگر برای شاعر عارف بیشتر وسیله است تا هدف و معیارها و هنجارهای هنری برای چنین شاعری نه چندان اهمیتی دارد و نه اصالتی. پس، از این معیارها و هنجارها به همان اندازه بسنده میکند که بتواند جامهای برای اندیشهاش باشد، حالا اینکه این جامه متناسب و خوشدوخت باشد یا نه و اینکه حتی کمابیش تنگ و گشاد باشد، باکی نیست (غزل عطار و مولانا).
سعدی، با این اوصاف در غزل هنرمند است، هنرمندی که به جامه زیبا و هنرمندانه و خوشپرداخت همانقدر بها میدهد که به تن خود. برای سعدی، زیبایی شعر هم به خودی خود جزء تجربه کلی جمال است. در این صورت، تفاوت میان شیوه غزل سعدی (که حافظ هم در اساس بر همان راه رفته است) با غزل مولانا روشنتر میشود، بدین معنی که علاوه بر تفاوتهای بیحد و حصر غزل سعدی و مولانا که اولی دارای لحن آرام و زمزمهگونه و حالت میعان و دومی پر از تپش و کوبش و اغلب با ضربآهنگ تند و با حالت فوران و خلجان است، میبینیم که درغزل مولانا اساس خود زبان شعر جزء لازم و ملازم تجربه درونی جمال نیست بلکه تابع آن است، پس اگر قالب و زبان محدود باشد یا به اصطلاح نسبت به محتوا لنگ بزند میتوان بلکه باید هنجارها را به تناسب احوال درونی شاعر شکست. هم از این روست که اعجابها از هنر زبانی سعدی از آن جهت است که این زبان هرگز از تجربه جمال شاعرانه و دید و دریافت شاعر تفکیکپذیر نیست و هر دو همزاد و همراه و همگون یکدیگرند درحالی که شگفتی ما از زبان غزل مولانا از حیث ترکیب نامعهود و نامأنوس الفاظ و مفاهیم و شکستن قواعد و هنجارهای زبان و شعری به تناسب جریان سیال احوال و عواطف شاعر و مفاهیمی است ورای توان و ظرفیت قالب و زبان؛ بنابراین باز آیا جای شگفتی است که غزل سعدی تا بدین حد بیانگر آمیختگی بلکه اینهمان میان جسم و روح، صورت و سیرت، جمال بیرونی و درونی، یا رفتوبرگشت همیشگی و مداوم میان چهره زیبا و نفس زیبایی و کلا صانع و مصنوع و خالق و مخلوق در یک غزل واحد است؟»
منبع: خبرگزاری ایسنامنبع: آفتاب
کلیدواژه: سعدی غزل غزل سعدی هنجار ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت aftabnews.ir دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «آفتاب» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۴۰۱۶۰۷۹۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
برگزاری مراسم گرامیداشت فردوسی ترکمنها در همه شهرستانهای گلستان
ایسنا/گلستان معاون سیاسی امنیتی استاندار گلستان، برگزاری مراسم سالگرد تولد مختومقلی فراغی شاعر پرآوازه ایرانی قوم ترکمن را فرصت خوبی برای نمایش دوباره وحدت در گلستان دانست و خبر داد: امسال برنامههای متنوعی برای گرامیداشت این شاعر نامی در شهرستانهای استان برگزار میشود.
سیدعلی مهاجر شامگاه دوشنبه ۱۰ اردیبهشت در چهارمین جلسه هماهنگی و برنامه ریزی نکوداشت ۲۹۱ مین سالگرد تولد شاعر و عارف نامی و بلند آوازه ترکمن، در جوار آرامگاه وی در مراوه تپه اظهار کرد: امسال برای دومین بار برنامههای متنوعی به مناسبت دهه گرامیداشت این شاعر نامی در تمام ۱۴ شهرستان استان برگزار میشود.
وی برگزاری سالگرد تولد مختومقلی را فرصت خوبی برای نمایش دوباره وحدت در گلستان دانست و گفت: اقوام و مذاهب ساکن در این دیار در یک سنگر فعالیت دارند و با اتحاد در مقابل همه موانع و چالشها ایستادگی میکنند.
معاون استاندار گلستان افزود: با توجه به حجم بالای مهمانان شرکت کننده در آیین گرامیداشت تولد مختومقلی باید تدابیر لازم برای کاهش بار ترافیکی و ارائه خدمات امدادی، اورژانسی، ساماندهی پارکینک خودروها و روشنایی محوطه و زیباسازی محل آرامگاه و اطراف آن با لوازمی که معرف قومیت ترکمن است، اندیشیده شود.
سید علی مهاجر معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استاندار گفت: مختومقلی فراغی عارف و دانشمند فرزانهای است که در راستای انسانیت، تقوا و ترویج فرهنگ قرآن کریم و احترام به اهل بیت (ع) همت گمارده است.
او افزود: شعر و هنری که در راستای آموزههای دینی و اسلامی با ایجاد و تداوم وحدت و همدلی و رضای خداوند متعال، پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت (ع) را به همراه داشته باشد، ماندگار خواهد بود.
وی تاکید کرد: ادارات کل و دستگاههای اجرائی استان و شهرستان، در راستای هر چه باشکوهتر برگزار شدن این مراسم تلاش و همکاری لازم را داشته باشند.
فرماندار شهرستان مراوه تپه هم با بیان اینکه مراسم بزرگداشت این شاعر شهیر قوم ترکمن ۲۷ اردیبهشت با حضور مهمانان داخلی و خارجی برگزار میشود گفت: ما باید از تجربیات سالهای گذشته بهره ببریم و برای حل مشکلات اقدام کنیم تا پشتیبانی شایستهای از این مراسم شود.
امان محمد باشقره، مختومقلی فراغی را یکی از محورهای وحدت در گلستان دانست و بیان کرد: مراسم بزرگداشت این عارف و شاعر ایرانی با محوریت وحدت، برنامهریزی و اجرا شود.
فرماندار مراوه تپه با بیان اینکه در روزهای منتهی به مراسم، جمع کثیری از اقشار مختلف مردم در آرامگاه مختومقلی فراغی حضور خواهند داشت، ادامه داد: تامین آب شرب بهداشتی و سالم، بهبود روشنایی محوطه و محیط پیرامونی همراه با افزایش ولتاژ برق، پاکسازی و زیبا سازی محوطه، پیش بینی و ایجاد پارکینگ وسایل نقلیه، بهبود عبور و مرور خودروها و نیز افزایش پهنای باند و بهبود پوشش مخابراتی تلفن همراه و افزایش سرویسهای بهداشتی، از الزامات برگزاری این مراسم است.
انتهای پیام